Ontstaansgeschiedenis

Net als elders in Noord-Holland werd in de middeleeuwen het tot dan toe ontoegankelijke veengebied voor agrarische doeleinden ontgonnen door het graven van sloten. Enkele natuurlijke meren in het gebied groeiden door bodemdaling en mogelijk ook turfwinning steeds verder uit. Aan het eind van de 15e eeuw resulteerde dit in drie meren die door smalle landtongen van elkaar werden gescheiden: het Leidse meer, het Haarlemmermeer en het Spieringmeer. In de 16e eeuw werden de landtongen weggeslagen en ontstond het ‘Grote Haarlemmermeer’ (ook wel de ‘Waterwolf’ genoemd). De bedreiging van de omliggende steden door het nog steeds uitbreidende meer en de uitvinding van het stoomgemaal zorgden ervoor dat in 1837 per Koninklijk decreet werd besloten tot de droogmaking van de Haarlemmermeer. In 1852 viel het meer uiteindelijk droog, de gemalen De Cruquius, De Leeghwater en De Lynden herinneren ons hieraan.

De inrichting van de polder was sober en geheel gericht op agrarische productie. Ontwikkeling vond plaats vanaf de ringvaart. Aan de binnenzijde van de ringvaart ontstonden dorpen aan de ringdijk. Hoofddorp (‘Kruisdorp’) werd op het kruispunt van de Hoofdvaart en de Kruisvaart gesticht. Nieuw-Vennep kwam zuidelijker te liggen aan de Hoofdvaart ter hoogte van het voormalige eilandje De Vennip. Als onderdeel van de Stelling van Amsterdam werd tussen 1888 en 1903 de Geniedijk aangelegd, schuin door de polder. De forten op de accessen van de ringvaart en de Hoofdvaart dienden ter verdediging van de Stelling. Het deel ten zuiden van de Geniedijk werd inundatiegebied. Dit gebied moest bij een vijandelijke aanval onder water gezet kunnen worden.

De Randstedelijke ontwikkelingen zorgden na de Tweede Wereldoorlog voor een explosieve groei van de dorpen in de Haarlemmermeer. Met name Hoofddorp en Nieuw-Vennep ontwikkelden zich tot belangrijke kernen: Hoofddorp groeide van 5.000 inwoners in 1950 tot de huidige 73.000 inwoners. Naast veel kantoren en bedrijfsgebouwen is er de laatste decennia ook een groot glastuinbouwgebied bij Rijssenhout aangelegd.

Schiphol ontwikkelde zich van een militair vliegveld bij (het inmiddels verdwenen) Fort Het Schiphol tot een burgerluchtvaartterrein (1920). In 1938 kreeg het vliegveld, destijds zo’n 210 hectare groot, verharde landingsbanen. In 1967 werd een nieuw banenstelsel en luchthavengebouw in gebruik genomen. Met de uitbreidingsplannen voor Schiphol groeide het verzet tegen de overlast. Zo werd in 1995 op het beoogde tracé van de vijfde baan als groen tegenwicht het Bulderbos aangelegd. De baan, de Polderbaan, is er in 2003 uiteindelijk wel gekomen, met de baan ‘sprong’ de luchthaven over de Hoofdvaart.

De rijksoverheid kwam met een compensatieprogramma voor de leefomgeving. In 2000 werden de investeringen voor een casco van groen- en recreatiegebieden gebundeld in het Raamplan Haarlemmermeer Groen. Dit moest tegenwicht bieden aan de verstedelijkingsdynamiek. Het Haarlemmermeerse Bos werd in 2002 uitgebreid met het Floriadeterrein (waaronder de Big Spotters Hill).

In 1936 werden de twee spoorlijnen door Haarlemmermeer opgeheven. In de decennia daarna werden de snelwegen A44, A4 en A9 aangelegd, inclusief het oudste aquaduct van Nederland bij Roelofarendsveen. Rond 1980 werd de Schiphollijn aangelegd en in 2000 was de spoorverdubbeling op dit tracé gereed. In 2009 startte de treindienst over de Hogesnelheidslijn (HSL). Samen met de vijfde landingsbaan werd de A5 aangelegd tot knooppunt Raasdorp. In 2013 volgde het tweede deel: de Westrandweg naar de haven van Amsterdam.

Dynamiek

Haarlemmermeer kent een hoge verstedelijkingsdruk, mede vanwege Schiphol en de ligging in de MRA. Een terugkerende opgave is hoe nieuwe ontwikkelingen vorm te geven in relatie tot de oude agrarische polderopbouw en het creëren van de wens een prettige leefomgeving te realiseren.

De grote woningvraag binnen de MRA zal leiden tot een verdere verstedelijking van de polder. De aanwezigheid van Schiphol maakt het gebied ook een gewilde vestigingsplaats voor onder andere kantoren en bedrijven. Het geplande Park21 met haar omvang van driemaal Central Park in New York moet bijdragen aan een aantrekkelijk woon- en vestigingsmilieu. In het zuidwesten van de polder wordt een omvangrijke piekwaterbergingslocatie aangelegd. Daarnaast zal de waterhuishouding in de polder, door middel van een verbeterd droogmakerijsysteem, verbeterd moeten worden. Langs de ringvaart vermindert de watergebonden industriële bedrijvigheid en neemt de betekenis van kleinschalig dorps wonen en recreatieve functies toe.

Momenteel beslaat de luchthaven ongeveer tien procent van het grondgebied waarop zo’n 63 miljoen passagiers per jaar worden verwerkt. De komende jaren moet worden gekeken op welke wijze de groei van het luchtverkeer (hier of elders) kan worden opgevangen en of dit leidt tot een aanvullende ruimtevraag binnen Haarlemmermeer.

In 2017 is de omleiding A9 ten zuiden van Badhoevedorp gereedgekomen zodat de snelweg geen barrière meer vormt in het dorp. Er wordt gewerkt aan de planvorming voor de Duinpolderweg, de autoverbinding tussen A4 en N206.

Het noordwestelijk deel van het ensemble behoort tot de Bufferzone tussen Haarlem en Amsterdam en er zijn enkele verspreid liggende gebiedjes die behoren tot het Natuurnetwerk Nederland (NNN). De Stelling van Amsterdam is Unesco Werelderfgoed. Deze beschermingsregimes beperken de mogelijkheden voor nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen. Ook gelden er beperkingen rondom luchthaven Schiphol, vastgelegd in het Luchthavenindelingsbesluit (LIB). Dit besluit regelt welk gebied bestemd is voor gebruik als luchthaven en waar beperkingen voor andere functies (onder andere bebouwing en water) gelden ten behoeve van de veiligheid en geluidsbelasting.