Algemene toelichting op het project

Dit is het erf advies voor de ontwikkeling van een vernieuwd ‘Erf in de zeewind’ op de Hoge Berg van Texel. Dit advies maakt deel uit van een serie erf adviezen, die afgelopen jaar in opdracht van Initiatiefgroep Erf kwaliteit Noord-Holland Noord, in samenwerking met alle betrokken partijen zijn opgesteld door het Team Erf kwaliteit. De erf adviezen en gesprekken zijn bedoeld om kansen voor meer ruimtelijke kwaliteit op erfniveau te onderzoeken, te stimuleren en realiseren. De algemene ruimtelijke conclusies en aanbevelingen zijn samengevat in een los deel.

Situatie
Erf De Waddel is een schapenboerderij met 500 schapen op de Hoge Berg op Texel. Het bedrijf heeft in de zomermaanden een kaaswinkel. Specialiteit van het bedrijf is rauwmelkse schapenkaas die is opgenomen in de Ark van Smaak. De erfeigenaren zijn momenteel bezig met de voorbereiding van de bouw van een nieuwe schuur voor schapen en machines. Deze nieuwe schuur zal de bestaande schuur gaan vervangen. De erfeigenaren en gemeente geven aan te hechten aan de ontwikkeling van een mooie stal die past bij de cultuurhistorie en identiteit van de Berg. De vraag die aan het Team Erfkwaliteit is gesteld: Hoe kan de ruimtelijke kwaliteit van de schuur en het erf met deze ontwikkeling worden versterkt?

Aanpak
Het Team Erfkwaliteit heeft in samenwerking met alle betrokken partijen een ontwikkelingsplan voor het erf opgesteld. Er hebben drie keukentafelgesprekken met de eigenaren, gemeente en andere betrokken partijen plaatsgevonden. De voorstellen zijn voorgelegd aan de commissie ruimtelijke kwaliteit van Texel en ingebracht in het gebiedsproces van de Hoge Berg. Samen met de agrarische natuurvereniging de Lieuw zal het erf- en landschapsplan gerealiseerd gaan worden. In dit boekje wordt van de ideeën voor het erfplan verslag gedaan.

Erf in de Zeewind
Erf De Waddel is een monumentaal erf. Het kan getypeerd worden als een ‘Erf in de Zeewind’. Voor dit type erven is een grote prop (vaak scheef gewaaide) beplantingen kenmerkend; het bosje beschermt de erfgebouwen tegen de zeewind. Op de oude foto van De Waddel is goed te zien dat de erfinrichting hier oorspronkelijk heel sober was. Het bestond uit het kenmerkende bosje, een aantal grote bomen, gras tot aan de gevel, met een enkel hek om de schapen van het erf te scheiden. Verder vallen de mooie frisse zeekleuren op: wit, turkooizen blauw, samen met het warme geel van de rieten kap.

Huidige situatie
Op het erf staat centraal de monumentale, rietgedekte stolpboerderij uit 1625, met de kaasmakerij en kaaswinkel, die in het zomerseizoen geopend zijn. Daarnaast staan – aan weerszijden – een jongere bedrijfswoning en schuur uit de jaren 60. In de loop van de tijd is het erf verrommeld. Er staat een bonte verzameling van (tijdelijke) bouwsels, hekken, mest- en voeropslag die de huidige bedrijfsvoering mogelijk maken. De aard van de bedrijf zorgt ervoor dat de gebouwen met het ritme van de seizoenen een wisselend gebruik kennen. Als de schapen in de vroege lente lammeren is de schuur bijvoorbeeld een kraamkamer, in de andere seizoenen is het een wagenberging. Maar nog steeds markant is het erfbosje met daarachter de hoge, rieten kap van de stolpboerderij. Met lage tuunwallen is het erf verbonden met de omliggende landschap van de Hoge Berg.

Ligging in het landschap
De Waddel ligt op de flank van de Hoge Berg, de kenmerkende hoge keileembult in het middendeel van Texel. Bijzonder voor de berg zijn de tuunwallen, de graslanden, drinkkolken en schapenboeten: het is een eeuwenoud schapenlandschap met hoge cultuurhistorische en ecologische waarde. De Waddel maakt hier direct onderdeel van uit. De oude tuunwallen liggen in directe aansluiting op het erf. Op het land van de erfeigenaren staan een schapenboet en liggen een paar drinkkolken. Op dit moment ligt er in het land, aan de voet van de Hoge Berg, kuilgrasbalen opgeslagen. Deze verrommelen het landschapsbeeld. De eigenaar wil hiervoor een graag een goede plek op het erf.

Erfadvies

Op erfniveau
Het voorstel voor Erf De Waddel is het erf op te ruimen en zoveel mogelijk programma, functies en losse dingen op erf in de nieuwe schuur onder te brengen. Geadviseerd wordt het erf weer sober ‘in het gras’ te leggen, zodat het landschap van de Hoge Berg weer doorloopt tot aan de gevel. Daarbij kan bosje aan de voorzijde worden opgeknapt en het erf met hagen, een enkele grote, mooie boom en boomgaardje meer uitstraling krijgen. De inrichting van het achtererf kan een heldere inrichting krijgen door de bedrijfslogistiek te concentreren in de midden zone van het erf. Hierlangs kunnen ook de kralen voor de schapen worden georganiseerd, zodat deze niet meer het zicht op de berg ontnemen. Om De Waddel (met de kaasmakerij) én het landschap van de Hoge Berg aantrekkelijker te maken wordt voorgesteld om in aansluiting op het erf een nieuw wandelpad te realiseren. De nieuwe schuur kan aan dit pad komen te staan. Wandelaars kunnen zo even een blik in de schuur en melkstal werpen. Daarnaast komt er in de schuur een ontvangstruimte. Doordat het pad achterlangs de schuur loopt is er een vanzelfsprekende scheiding met de dagelijkse bedrijfsvoering.

Twee modellen
Voor de ontwikkeling van het erf zijn twee modellen gemaakt. Het eerste model gaat uit van een grote lage schuur, waarbij de kap wordt vast gebouwd aan de bestaande schuur. De melkstal, de bezoekersruimte, de kraamkamers, opslag etc. krijgen een plek onder de kap. Deze hoeft maar gedeeltelijk of tijdelijk dicht gemaakt te worden om goed te kunnen functioneren. De nieuwe kap bindt alles bij elkaar. Het volume blijft laag, en staat daarmee bescheiden in het landschap; de stolp blijft de baas van het erf ensemble. Het tweede model gaat uit van een losse schuur, met name omdat verwacht wordt dat de aanbouw aan de bestaande schuur te complex en kostbaar zal zijn. In dit model vraagt het opschonen van het erf en de tijdelijke stallen nog aandacht. Mogelijk kunnen die ook door slim te zoneren, worden ondergebracht in de nieuwe schuur.

Op landschapsniveau
Op schaal van het landschap word voorgesteld de Waddel te verbinden met het landschap van de Hoge Berg middels een nieuw wandelpad, tussen twee tuunwallen,
langs de rand van het eigendom. De route sluit aan op bestaande wandelpaden naar het centrum van Den Burg. Wandelaars kunnen zo vanuit het dorp, bijvoorbeeld via de Georgische begraafplaats naar De Waddel lopen, hier een kaasje of glaasje schapenmelk halen, en dan de route vervolgen naar de Schans of de Waddenkust. Mogelijk kan op termijn aan het pad een nieuwe entree voor bezoekers aan De Waddel komen, zodat het logistieke middendeel zo veel mogelijk vrij blijft van bezoekers. De verkoop van kaas zal in de oude boerderij blijven. Het voordeel van de dubbele tuunwal voor de schapenhouders is, dat er een extra barrière tussen de schaapskuddes komt, waardoor de verspreiding van dierziektes minder kans krijgt.

Bio-based bouwen / verbinding tussen gebouw en landschap
Voor de nieuwe schuur is onderzoek gedaan naar het programma, naar de wijze van bouwen en de beste positie ten opzichte van het ensemble. De ambitie is een mooie, nieuwe schuur te realiseren die op eigentijdse wijze aansluit bij de kwaliteiten van de bestaande bebouwing, specifiek de monumentale stolpboerderij.
Het bijzondere van de oorspronkelijke gebouwen is dat deze veelal met lokale materialen werden gebouwd. Zo werden de vloeren van stampleem gemaakt, gewonnen uit de kleiputten (de huidige drinkkolken) op de Hoge Berg. Voor de nieuwe schuur kan opnieuw een kleiput worden gemaakt, bijvoorbeeld langs de nieuwe wandelroute. Met de gewonnen leem kan de vloer van de nieuwe schuur worden gemaakt, maar ook kunnen met dit materiaal muren worden opgetrokken. Zo zijn er nog meer bouwmaterialen die op Texel gewonnen kunnen worden, zoals hout voor de open balkenconstructie, riet of bijvoorbeeld zeewier voor het dak.

Op gebouwniveau
Als bijzonder toegevoegd programma onderdeel is een ontvangstruimte gedacht, die aan het pad ligt en die op de hoge berg kijkt. Verder vraagt het steeds veranderende gebruik vooral om een overkapping waaronder de boer zijn gang kan gaan. Bij de verdere uitwerking van het gebouw zal onderzocht moeten worden hoeveel er van de bestaande schuur minimaal gesloopt moet worden om hem uit te kunnen breiden naar het volume dat de boer minimaal nodig heeft om zijn erf op te ruimen.