Botgat vanuit de lucht. Foto Ton Zegers

Algemene toelichting op het project

De Noordduinen zijn een lang gerekte strook duinen. Deze duinen zijn bekend vanwege de zeldzame broedvogel de tapuit en de aanwezigheid van het zeldzame duintype grijze duin. Het gebied kleurt grijs door de vele mossen en korstmossen. Waar in veel gebieden de konijnenstand aan het einde van de jaren negentig door ziekten flink onderuit ging, is dit in de Noordduinen op miraculeuze wijze niet gebeurd. Het gebied vormt hierdoor een van de laatste Nederlandse bolwerken voor de tapuit, een vogel die dankbaar gebruik maakt van verlaten konijnenholen als broedplaats.

Voor 1610 lag er een uitgestrekte strandvlakte waar de zee vrij spel had in het gebied waar nu de Noordduinen liggen. Om het achterland te beschermen werd in 1610 de Oldenbarneveldsdijk aangelegd. De dijk verbond de eilanden Huisduinen en Callantsoog met elkaar. Later werd dit de Zanddijk genoemd. Door opstuivend zand vast te houden, werd de dijk steeds hoger. Later kregen de duinen door verstuiving een meer natuurlijke vorm, maar nog steeds is de dijkvorm herkenbaar.

Schietkampen in Botgat en Falga

Ruimtelijke kwaliteit in het project

Na de Tweede Wereldoorlog werden er in de duinen twee luchtdoelartillerie schietkampen ingericht; Botgat en Falga. Vanuit de duinen werd er geschoten op doelen die voortgetrokken werden door vliegtuigjes boven zee. Eerst bemande vliegtuigen met een doel er achter, later op afstand bedienbare vliegtuigen. Deze stegen eerst op van de ronde startbaan (de langste van de wereld), later werden ze met een katapult de lucht ingeschoten. Landschap Noord-Holland was inmiddels beheerder geworden van de omliggende Noordduinen en het was logisch om de enclaves Botgat en Falga ook weer terug te geven aan de natuur. Gelukkig kon Landschap Noord-Holland in 2008 Botgat en Falga kopen. Daarmee werd ca. 80 ha toegevoegd aan het gebied. Het project Revitalisering Noordduinen is vooral nodig om de sporen van de militaire activiteiten uit te wissen, achterstallig onderhoud te plegen en andere negatieve ontwikkelingen te stoppen.

De uitstoot van stikstof door verkeer, industrie en landbouw zorgt ervoor dat grote delen van de natuur overwoekerd raken. Landschap Noord-Holland neemt in samenwerking met de Provincie Noord-Holland maatregelen in de Noordduinen als onderdeel van het landelijke PAS-project (programma aanpak stikstofdepositie). In het grootschalige project zijn verschillende werkzaamheden opgenomen. Er is een uitkijktoren bij Falga gemaakt en er is een pad aangelegd vanaf Groote Keeten zodat een rondwandeling mogelijk is. Ook de voormalige commandotoren bij Falga heeft Landschap Noord-Holland als uitkijktoren ingericht zodat het publiek daar over de nieuwe natuur kan uitkijken.

Vooral bij Botgat liggen enkele natte valleien die nu langzaam verruigden met onder meer kruipwilg. Deze stukken zijn geplagd zodat daar de natte duinvalleivegetatie met orchideeën en rondbladig wintergroen weer terugkeert.

 

Botgat voor de sloop van de gebouwen. Foto Jan Kuiper.
Mannelijke Tapuit. Foto Wil Doorn-Meyne

Met dit project is de verdroging en de verruiging van delen van de duinen tegengegaan. Er ontstond meer grijs duin, een zeldzaam duintype dat op Europese schaal zeer bijzonder is. Grijze duinen herken je aan de lage begroeiing met vooral mossen en korstmossen. In deze grijze duinen leven nog veel konijnen die op hun beurt zorgen voor broedholen voor de zeldzame tapuit. Deze vogel is in grote delen van Nederland vrijwel uitgestorven, alleen in de Noordduinen floreert een laatste grote populatie.

Ook zijn er bloemrijke duingraslanden gecreëerd en is de woekerende rimpelroos bestreden.

Tot slot is een raster rond de zogenaamde PWN-duinen verwijderd. Dit gebied ligt ten westen van de Donkere Duinen. De beleving van het landschap is hierdoor veel beter. Er verandert overigens niets aan de toegangsregels. Het gebied blijft zoals elders alleen via de paden toegankelijk.

 

Ruimtelijke kwaliteit in het proces

Met steun van de EU, Rijksoverheid en de provincie Noord-Holland is het Landschap Noord-Holland gelukt om meer ruimte te geven aan natuur en recreatie. Het Natuurherstelproject ‘Revitalisatie Noordduinen’ kostte in totaal 1,5 miljoen euro. De helft betaalde de Europese Unie vanuit het Life+ programma voor Natura 2000-gebieden. De provincie Noord-Holland betaalde 44% en het restant brachten het Ministerie van Economische Zaken en Landschap Noord-Holland op. In totaal is ruim 24 hectare aangepakt en verbeterd.

Uitkijktoren bij Botgat. Foto Johan Stuart
Mossen en kortsmossen kenmerkend voor grijze duinen. Foto Johan Stuart