panorama

Algemene toelichting op het project

Dit is het erfadvies voor het nieuwe melkveebedrijf van de familie Heijblok in Polder Waard-Nieuwland. De herontwikkeling van dit erf is een kans om de eigenheid van dit bijzondere aandijkingspoldertje van het voormalige eiland Wieringen te benadrukken. Dit advies maakt deel uit van een serie erfadviezen, die afgelopen jaar in opdracht van Initiatiefgroep Erfkwaliteit Noord-Holland Noord, in samenwerking met alle betrokken partijen zijn opgesteld door het Team Erfkwaliteit. De erfadviezen en gesprekken zijn bedoeld om kansen voor meer ruimtelijke kwaliteit op erfniveau te onderzoeken, te stimuleren en realiseren.

 1. Opgave

Situatie
 De familie Heijblok heeft in Polder Waard-Nieuwland recent een melkveebedrijf overgenomen. Het betreffende erf heeft enige jaren leeg heeft gestaan, omdat het verworven was voor de aanleg van het Wieringerrrandmeer. Toen dat niet door ging is het erf met omliggende gronden verkocht aan de familie Heijblok. Op deze plek moet weer een bloeiend agrarisch bedrijf komen met mogelijkheden voor de toekomst. Op dit moment is het erf nog wat rommelig. Hier stond ooit een oude stolpboerderij, omgeven door een carré van beplantingen en water. In de jaren 60/70 is de stolp vervangen door een ligboxenstal met een los woonhuis. Het erf is daarmee flink groter geworden, zonder dat er samenhangend plan aan ten grondslag heeft gelegen. Met alle voorgenomen ontwikkelingen (met ondermeer de bouw van een nieuwe stal en woonhuis) is dit het moment om een nieuw samenhangend erfplan op te zetten. Tijdens het eerste bezoek zijn de sloopwerkzaamheden van de huidige stal en het woonhuis al in volle gang. Binnenkort worden begonnen met de bouw van de nieuwe stal. De bouw van het woonhuis zal later in de tijd plaats vinden.

Vraag
De vraag aan het Erfteam is mee te denken met het erfontwerp en de inpassing van de nieuwe stal en een nieuw woonhuis. Op termijn is er de wens om op het erf te tuinieren, hobby-dieren te houden en wellicht een kleine boerencamping of B&B te starten. De eigenaren zijn enthousiast over deze pilot en doen graag mee.

 

erf Heijblok

Aanpak
Het Team Erfkwaliteit heeft in samenwerking met de erfeigenaren en gemeente een ontwikkelingsplan voor het erf opgesteld. Er hebben een aantal keukentafelgesprekken over de opgave en het ontwerp plaatsgevonden. Daarnaast is er tussentijds afgestemd met de initiatiefgroep en gemeente, specifiek over de opgave rond het nieuwe woonhuis. Het proces heeft geresulteerd in een erfontwikkelingsplan, waarin de hoofdlijnen en organisatie van het erf zijn beschreven. Binnen dit kader zijn er nog veel verschillende ontwikkelingsmogelijkheden om in de toekomst invulling te geven. Bij het erfplan worden praktische aanbevelingen gegeven voor de aanleg van nieuwe erfbeplantingen. Voor het nieuwe woonhuis is een locatiekeuze gemaakt met een inbedding in het erfplan. De studie resulteert in een pleidooi om het woonhuis als een nieuwe stolp te realiseren, voortbouwend aan de karakteristieken van Polder Waard-Nieuwland. In dit boekje wordt van de uitkomsten van het onderzoek verslag gedaan.

bezoek aan het erf

2. Kenmerken & kwaliteiten erf

Kenmerken erf & landschap
Het Erf Heijblok ligt in Polder Waard-Nieuwland, een uit 1846 stammende aandijkingspolder van het voormalige eiland Wieringen. De polder heeft een open en rechtlijnige opzet. Door een combinatie van erf- en wegbeplantingen ontstaan aan de lange doorgaande lijnen ‘groene tunnels’ bij het passeren van de erven. De erven met de proppen van beplantingen zijn in het lege, open landschap beeldbepalend.

De oorsponkelijke bebouwing in Polder Waard-Nieuwland bestond uit stolpboerderijen.Daarmee onderscheidt het zich van de aangrenzende Wieringermeerpolder, waar een ander erf- en bebouwingstype voorkomt. In de loop van de tijd zijn veel stolpen met de kenmerkende carré-beplantingen verdwenen. Zo ook op het erf van de familie Heijblok.

1950
1970
2010
historische kaart wieringen

Huidige situatie
Het huidige erf wordt gekenmerkt door een rechtlijnige opzet, met een lange windsingel aan de noord-westzijde. In het erf zijn de oorspronkelijke contouren van het erfcarré nog enigszins herkenbaar. Het nieuwe melkveebedrijf vraagt om een ruimere opzet, met grote stal, schuren en kuilvoerplaten. De bestaande schuren zullen gehandhaafd blijven. Door het open karakter van de polder zijn er vanaf het erf vergezichten over de weilanden, op de dijk en de dorpskern van Hippolytushoef op Wieringen.

huidige situatie
ligging aan de weg
oude kavelbeplanting
zicht op hoger gelegen eiland Wieringen

3. Erfadvies

Op erfniveau
Het voorstel is voor het erf Heijblok een robuust, landschappelijk kader te ontwikkelen met een heldere verdeling tussen het ‘voor’ en het ‘achter’. Het ‘voor’ omvat in de eerste plaats het wonen, met een siertuin, moestuin, dierenweides etc. Het ‘achter’ het feitelijke melkveebedrijf. Op termijn kan zich hier tussen een recreatieve zone ontwikkelen, die georganiseerd wordt vanuit de voorkant, maar die ook een relatie heeft met de agrarische kant van het erf. Het erfplan voorziet in een aanplant van een gevarieerde bomenstructuur. Over enige tijd, als de bomen groot zijn, bieden ze een mooie, beschutte plek in het open polder landschap. Aan de voorzijde wordt een vrij dichte structuur voorgesteld, terwijl er aan de achterzijde van onder de bomen door, vrij zicht is over het landschap.

voor
De bouw van een nieuw woonhuis, met rondom een mooie tuin, is een kans om het erf een nieuw, persoonlijk gezicht te geven. Het voorstel is het woonhuis iets groter te maken, iets meer naar voren (naar de weg) en iets meer naar de buitenzijde van het erf te schuiven. Het huis wordt daarmee meer prominent in het beeld en kan zo het hele erfensemble gaan dragen. Door het huis op te schuiven, ontstaat er vanuit het huis zicht
langs de schuur, over tuin, naar het achterland en de weilanden.

achter
Het voorstel is het werkdeel – door het te omgeven door nieuwe erfbeplantingen – in het beeld wat meer naar de achtergrond te drukken. De oorspronkelijke begrenzing van het carré (waterloop met beplantingen), versterkt door de aanplant van een nieuw bosje, wordt een nieuwe, vanzelfsprekende grens tussen het ‘voor’ en het ‘achter’. Om tot een helder gebruik te komen, wordt een voorgesteld om een nieuwe bedrijfstoegang via de buitenzijde van het erf aan te leggen, direct naar het achtererf. Zo hoeft het zware verkeer niet dagelijks langs de woning en/of camping. Door de aanplant van een nieuwe bomenrij ontstaat hier een nieuw laantje, en krijgt deze kant van het erf een stevig groen karakter.

schets van stolpboerderij
erfmaatregelen

Op gebouwniveau
Op het erf heeft oorspronkelijk een stolpboerderij gestaan. Het voorstel is te verkennen of het nieuwe huis weer als stolp gebouwd kan worden.
In een stolp was oorspronkelijk alles wat onder dak zou moeten, verzameld onder één enorm piramidevormig dak. Dit dak wordt gedragen door vier grote kolommen het vierkant genaamd. Het dak hangt hier volledig aan zodat de gevelindeling theoretisch vrij ingedeeld kan worden. De voorgevel kreeg vaak een wat representatiever aanzicht. Onder dit dak woonde de boer met zijn familie aan de voorzijde met de dieren erachter en de knecht op korte afstand nabij. De ruimte die  omgrensd werd door het vierkant werd gebruikt voor de opslag van hooi. Afhankelijk van oriëntatie, weg- of water vervoer, waren er hoge deuren aan één van de zijden van de stolp uit dit dak gesneden. Deze gave toegang tot de wagenopslag, de dors genaamd.
Toen door schaalvergroting de uitbreiding van de veestapel niet meer onder het dak paste werden zogenoemde staarten geïntroduceerd. Op den duur was dat ook niet meer toereikend zodat de dieren werden ondergebracht in een separaat gebouw. Deze koeienschuur waarvan het uiterlijk bepaald werd door een lokale bouwtraditie en de manier van melken groeide op zijn beurt weer met de schaalvergroting mee tot de inmiddels toegepaste enorme proporties. Het historische type werd steeds verder opgerekt waarmee het typerende zadeldak steeds hoger werd. Dit heeft zijn grens in volume en aanzicht bereikt en veroorzaakt bovendien ongewenste luchtcirculatie in de stal.
Daar waar pragmatisch bouwen oorspronkelijk hout het stro of pannen betekende, is een pragmatische invulling heden ten dagen over het algemeen een verzinkte staalconstructie voorzien van een stalen damwand gevel voorzien een al dan niet passende kleur groen. Dit op een betonnen plint voorzien van een baksteenpatroon in een aantal harde standaard kleuren.
Onder het stolp-dak verdween vervolgens ook het voer en de wagenopslag. Daarmee is ook de praktische noodzaak van het karakteristieke stolpvolume verdwenen. Wat gebleven is, is de waardering voor de verschijningsvorm in het open Noord Hollandse landschap.
Door de mechanisatie van de veehouderij, van het voeren en het melken, kan de boer met dezelfde bezetting nu een veelvoud van koeien bestieren. De schaalvergroting betekent dus niet dat de bezetting op het erf mee groeide.

weg als tunneling door het erfgroen
rand van het erf
sloop bestaande woning

Met het verdwijnen van de programmaonderdelen onder het stolpdak vandaan bleef de pure woonfunctie over. In veel gevallen rechtvaardigt de bescheiden bezetting van de stolp niet de instandhouding ervan, laat staan het oprichten van een nieuwe stolp.
Het verdwijnen van het oorspronkelijke programma uit de stolp betekent niet dat daarmee het type onmogelijk is geworden. Andere aan de boerderij gerelateerde bezigheden, zoals bijvoorbeeld ‘slapen bij de boer’, in combinatie een gegroeide woonwens in omvang en luxe maakt dat een stolpvolume niet alleen een goed antwoord kan zijn op de huidige vraag maar ook naar de toekomst toe bestendig kan zijn als de aard van de bedrijvigheid verder transformeert.
Echter, de stolp is niet alleen bepaald door de vorm maar ook door de grootte van het piramidedak. Om de referentie aan de historische stolp recht te doen is een grondvlak van ten minste 15 x 15 meter een vereiste. De omvang en locatie van de voorgestelde nieuwe stolp is strijdig met het huidige bestemmingsplan. De gemeente heeft aangeven als sprake is van een aantoonbare meerwaarde zij hier medewerking aan wil verlenen.
Om op het erf mee te kunnen doen met de inmiddels vervangen koeienschuur en de behouden overige gebouwen is enige omvang gewenst.
Op het erf heeft oorspronkelijk een stolpboerderij gestaan. Het voorstel is te verkennen of het nieuwe huis weer zo kunnen gaan refereren aan de oorspronkelijke stolp die hier stond en die kenmerkend waren voor Polder Waard-Nieuwland. Er bestaat zoiets als een Wieringer type boerderij, in 1974 opgenomen door L.Brandts-Buys in zijn standaardwerk over de landelijke bouwkunst. Voorstel is om een hedendaagse interpretatie te maken van dit historisch type.
Omdat het verdwijnen van de stolp een veel grotere problematiek aansnijdt willen wij een breder onderzoek uitzetten, naar het behoud door transformatie en de ontwikkeling van een nieuw hedendaags type. Een nieuwe stolp is een energie-neutraal, zelfvoorzienend gebouw, gemaakt van lokale materialen. Een uitbreiding van het standaard aanbod van nieuw te bouwen stolpen zou dramatisch moeten worden vergroot.
Wat nu doorgaat voor een stolp mist in vele gevallen de karakteristieke constructieve opbouw, is vaak veel te klein en te rijk versierd.
Een vervolgstap zou een belangrijke impuls kunnen zijn voor zowel het behoud van dit gebouwtype als de ontwikkeling van een toekomstbestendige invulling ervan.

oude woonhuis
binnenerf
nieuw electriciteitshuisje

Op landschapsniveau
Het aantrekkelijke landschap van Wieringen met kusten aan Wad en IJsselmeer wordt steeds meer ontdekt als bestemming voor kort en langer verblijf. Op en rond het Wieringen liggen kansen voor de ontwikkeling van een woon- en vrijetijdslandschap. Het maken van recreatieve routes en verblijfsplaatsen kan een belangrijke impuls zijn voor de recreatie op Wieringen. Streekproducten en eilandcultuur kunnen een extra laag
toevoegen aan de beleving van Wieringen. In de omgeving van Erf Heijblok zijn er een aantal andere erven die werken aan de verbetering van de kwaliteit, uitstraling en verbreding met recreatieve functies. Met
meerdere erven bij elkaar ontstaat een kracht om de kwaliteit en eigenheid Polder Waard-Nieuwland meer onder de aandacht te brengen. Heijblok zou hierop aankunnen sluiten met de ontwikkeling van een camping, en bijvoorbeeld verkoop van streekproducten van de boer. In aansluiting op het erf ligt er de mogelijkheid om een wandelpad naar de dijk aan te leggen. Vanaf daar kan je naar de Wierdijk, Wieringen en de kusten lopen of fietsen. Heijblok ligt als een groene oase in het open polderlandschap, direct verbonden met de mooie kwaliteiten van dit gebied.