Ontstaansgeschiedenis

Het landschap van de Amstelscheg maakte deel uit van een enorm veenkussen dat zich uitstrekte tussen de duinen en de Utrechtse Heuvelrug. In dit deel van het veenlandschap waterden kleine veenriviertjes af op de Amstel. Het veengebied werd tussen de 11e en de 13e eeuw ontgonnen door vanaf de Amstel en de kleinere veenriviertjes parallelle sloten het veen in het graven. Hierdoor ontstond de kenmerkende opstrekkende verkaveling. In de Ronde Hoep kreeg de verkaveling een stervorm door de ontginning vanuit verschillende richtingen. De ontginningen schoven steeds verder het veen in. Uiteindelijk bleef men in het laatste ontginningslint wonen, zoals in Amstelveen, of verplaatste men de bewoning naar een betere locatie, bijvoorbeeld langs de rivierdijken.

Het ‘Bovenkerkermeer’ ten westen van de Amstel ontstond door vervening en werd in de 17e eeuw met molens drooggemalen tot de Bovenkerkerpolder. De Middelpolder bij Amstelveen en de Holendrechter- en Bullewijkerpolder ten oosten van Ouderkerk aan de Amstel werden in de tweede helft van de 19e eeuw verveend en drooggemalen. Bij de vervening werden door de turfstekers loopvelden uitgespaard als weg tussen de dorpen, voorbeelden zijn de Ouderkerkerlaan en de Kalfjeslaan.

Door de goede bereikbaarheid en nabijheid van de stad ontstonden in de 17e en 18e eeuw langs de Amstel vele buitenplaatsen, compleet met koetshuis, stallen, volières en woningen voor bedienden. Drie buitenplaatsen resteren, de andere verdwenen in economisch slechtere tijden vanwege de hoge onderhoudskosten veroorzaakt door de slappe ondergrond.

Het Algemeen Uitbreidingsplan voor Amsterdam uit 1934 vormt de basis voor de vorm van de scheg. In dit plan werden uitbreidingen van Amsterdam in westelijke en zuidelijke richting (Buitenveldert) voorzien. In de zestiger jaren werden de lobben Amstelveen en Amsterdam Zuidoost gebouwd in de droogmakerijen van Legmeer en Bijlmermeer. Bij de stadsuitbreidingen werd de Amstel met aanliggende landerijen gerespecteerd. Wel verschenen er in de Amstelscheg begraafplaatsen, volkstuinen en sportvelden. Tegenwoordig heeft het resterend veenweidelandschap nog een agrarische functie, maar krijgt de scheg steeds meer betekenis als recreatielandschap, met name voor fietsers, hardlopers en wandelaars. De kern Ouderkerk aan de Amstel met van oudsher veel uitspanningen vormt een belangrijke bestemming voor recreërende stedelingen.

In de tweede helft van de 20e eeuw vond uitbreiding plaats van het snelwegennet. Dat leidde in 1954 tot het aanleggen van Rijksweg A2 in het verlengde van de Utrechtseweg. De aanleg van de A3 door het Groene Hart is niet doorgezet, maar de ruimtereservering is wel zichtbaar. De A9 werd als zuidelijke bypass van ringweg A10 in de richting van Alkmaar gesitueerd. Het uitgraven van de Ouderkerkerplas leverde het zand op voor de aanleg van de verhoogd gelegen A9. De A2 werd rond 1982 verbreed naar 2×3 rijstroken.

Dynamiek

De Amstelscheg is geliefd bij stedelijke recreanten, de druk is groot. Op een zomerse dag is het ‘file-fietsen’ op de belangrijkste doorgaande routes langs de Amstel. Langs de Amsteldijk zijn veel woningen gebouwd, zowel nieuwe ‘villa’s’ als boerderijen die woningen werden. Andere boerderijen krijgen een zorgbestemming, zoals bijvoorbeeld het recent geopende landgoed Klarenbeek. Langs de Amstel en langs de Bovenkerkerweg richten particulieren zich op de recreatieve markt met regionale producten en diensten.

Aanleg en verbreding van infrastructuur leidt tot dynamiek in het ensemble. Aan de zuidzijde van de Bovenkerkerpolder is recent de omlegging van de N201 gerealiseerd, inclusief natuurcompensatie en een tunnel onder de Amstel. Aan de zuidzijde van de snelweg A9 zijn grote kantoorpanden tot in de scheg gebouwd. De A9 ondergaat momenteel een reconstructie als onderdeel van de verbinding Schiphol-Amsterdam-Almere.

In Ouderkerk aan de Amstel staan verbetering van de brug over de Amstel en woningbouw op de agenda. Ten noorden van de snelweg A10 vindt onder invloed van de ontwikkelingen in de MRA een stedelijke transformatie plaats waarbij volkstuinenparken onder druk staan. In de zogeheten Nieuwe Kern worden komende jaren ongeveer 4500 woningen ontwikkeld. De Bovenkerkerpolder en de Ronde Hoep hebben een functie voor waterberging, de eerste voor piekberging, de laatste kan worden gebruikt bij calamiteiten.

De Amstelscheg ten zuiden van de A10 valt onder het bufferzonebeleid van de provincie. Het landschap van de Amstelscheg is deels onderdeel van het Natuurnetwerk Nederland (NNN), het is grotendeels weidevogelleefgebied en er liggen enkele ecologische verbindingszones. De Waver aan de zuidzijde van de Ronde Hoep is aardkundig monument. Langs de Amstel liggen diverse aardkundig waardevolle gebieden. Het zuidelijk deel is Stiltegebied. Het zuidelijk deel maakt onderdeel uit van de Stelling van Amsterdam, met de status van UNESCO-Werelderfgoed.