Ontstaansgeschiedenis

De keileembult de Hoge Berg bij Den Burg is, net als grote delen van Wieringen, in de voorlaatste ijstijd ontstaan ten gevolge van opstuwing door landijs. Tussen Den Burg en de buurschap Oost werd in de laatste ijstijd onder invloed van de wind een dekzandrug afgezet. Daaromheen werden door de zee getijde-oeverwallen en kreekbeddingen gevormd, wat leidde tot keileemlandschap het Oude Land. Ten westen van het Oude Land en evenwijdig aan de huidige kust ontwikkelde zich een smalle zone met strandwallen en strandvlakten. Ten westen daarvan ontstonden twee afzonderlijk duinbogen, die van het Oude Land en die van de meer noordelijk gelegen eilandkern Eijerland. In de luwte van de zuidelijke duinboog startte men in de 14e eeuw met het aanleggen van aandijkingen. Dit waren kwelders die alleen bij hoogwater onderliepen, zoals de (latere) polder Waal en Burg. Deze polders werden cooghen genoemd. In de 16e en 17e eeuw verbond men, door middel van een stuifdijk, de Hoge Berg met de kleinere, meer noordelijk gelegen eilandkern Eijerland. Vervolgens polderden de bewoners de kwelders in die aan de wadzijde waren opgeslibd. Zo ontstonden de aandijkingen zoals Prins Hendrikpolder en polder Eijerland. De getijdegeulen (wadkreken) werden onderdeel van het nieuwe landschap. Deze ingrepen samen leidden tot de huidige vorm van het eiland. Het Oude Land, zowel het hogere pleistocene deel als de omliggende kwelders, kent een unieke, ononderbroken bewoning vanaf de prehistorie. Het gebied heeft niet alleen de oudste bewoningssporen van West-Nederland, maar ook de beste vertegenwoordiging van de verschillende bewoningsperioden. De vroegmiddeleeuwse ringvormige structuur van Den Burg is voortgekomen uit het oudste verdedigingswerk van de regio, de ringwalburcht. Ook de typische kerkringen van Oosterend, die gelijkenissen vertonen met dorpen op de Zeeuwse eilanden, komen uit deze periode.

Vanaf de 15e eeuw ontwikkelde het eiland zich tot logistiek knooppunt van de internationale vloothandel: de Reede van Texel. Op de ankerplaats nabij de haven van Oudeschild lagen de schepen voor anker, wachtend op het juiste moment om de Noordzee op te varen. Tijdens de Gouden Eeuw beleefde de Reede hoogtijdagen. Het havendorp van Oudeschild, verdedigingswerk Fort de Schans bij Oudeschild, de Skilsloot en de twee Wezenputten (putten waar men ijzerhoudend en daardoor langer houdbaar drinkwater uit haalde om schepen te bevoorraden) bij Huize Brakenstein herinneren aan deze periode. Op de bodem van de Waddenzee liggen honderden scheepswrakken van schepen die hier vergingen (zie ook link naar Archeologie). Na de Gouden Eeuw werd Texel geleidelijk weer afhankelijk van visserij en landbouw. De visserij concentreerde zich vooral rondom Oude Schild. In de polder Eijerland vond de meeste akkerbouw plaats, terwijl de rest van het eiland vooral gebruikt werd voor veeteelt. In de reliëfrijke duinzone legde de Duitse bezetter tussen 1943 en 1945 de Atlantikwall aan. Deze bestond uit betonnen verdedigingswerken (waaronder bunkers) die niet of nauwelijks zichtbaar waren. Rond 1950 vond er in de polders een ruilverkaveling plaats waarbij het grondeigendom opnieuw werd verdeeld, wegen werden rechtgetrokken, nieuwe boerderijen gebouwd en de waterhuishouding verbeterd. Hierdoor raakten meer delen van het eiland geschikt voor akkerbouw. Op meerdere plekken, waaronder langs de Waddendijk, zijn natuurgebieden ontwikkeld. Afgelopen eeuw ontwikkelde het toerisme zich als de belangrijkste economische drager voor het eiland.

Dynamiek

Texel oefent al decennialang een grote aantrekkingskracht uit op toeristen, uit binnen- en buitenland. De gemeente streeft naar een balans tussen de recreatief-toeristische functies en andere functies als natuur en landbouw en het behoud van de landschappelijke en cultuurhistorische waarden. De dynamiek op Texel bestaat vooral uit de ontwikkeling en kwaliteitsverbetering van recreatieve voorzieningen, schaalvergroting en verbreding van de landbouw, natuurontwikkeling, kwaliteitsverbetering van de kernen zoals De Koog en de omslag naar duurzame energie. Langs de Waddenkust worden de komende jaren de dijken versterkt, in combinatie met het vergroten van de ecologische en recreatieve waarden. Het eiland zelf is ook in beweging. Onder invloed van wind en de stroming (sedimentatie en erosie) bij de zuidpunt van Texel groeit het eiland bij de Hors. Daar ontstaan jonge duinen en wordt het strand ten noorden, tussen paal 9 en 12, steeds smaller. De geul Marsdiep wordt nauwer en verplaatst zich richting Den Helder. De Razende Bol verschuift richting Texel. In het Beeldkwaliteitsplan Buitengebied Texel in ontwikkeling (2013) heeft Texel de kwaliteiten en ontwikkelcriteria voor het buitengebied vastgelegd. In Planet Texel (2014), een duurzame toekomstvisie, zijn toerisme, economie, ecologie en landschap als belangrijkste waarden met elkaar verbonden. Texel heeft daarin als doel gesteld in de toekomst zoveel mogelijk een zelfvoorzienend eiland te zijn. Negen leidende principes komen voort uit deze visie en deze worden ook bij afzonderlijke opgaven gebruikt. Met het Regionaal Ambitiedocument Kop van Noord-Holland (2015) schetst de regio een ruimtelijk regionaal toekomstperspectief. De regio geeft daarin aan welk type ontwikkeling ze op welke plek wenselijk vindt en legt daarbij concrete doelen vast waar ze samen met provincie, gemeente en andere partners aan wil werken. Grote delen van dit ensemble zijn beleidsmatig beschermd en vallen onder de volgende regimes: Nationaal Natuurnetwerk Nederland (NNN), aardkundige monument, weidevogelleefgebied en stiltegebied. Ook zijn er archeologisch en aardkundig waardevolle gebieden. Het duinengebied is Nationaal Park. Deze beleidsmatige beschermingsregimes beperken de mogelijkheden voor nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen.